การหาฤกษ์ยามเป็นวิชาเกี่ยวกับ อิทธิพลของฟ้า (เทียนซี้) เป็นกฏแห่งธรรมชาติ ซึ่งกำหนดความเป็นไปของจักรวาลอันมีระเบียนแน่นอน เช่น กาลเวลา การเกิดการดับ ปรากฏการณ์ธรรมชาติ ฤดูกาล การเปลี่ยนแปลงของธรรมชาติ ดิน น้ำ อากาศ อุณหภูมิ เรียกว่า อุตุนิยาม เป็นกฏธรรมชาติที่ไม่มีผู้ใดจะสามารถฝ่าฝืนไปได้ แต่ผ่อนหนักเป็นเบาได้
องค์ประกอบในการดูฤกษ์ยาม ในเบื้องต้นการหาฤกษ์ยาม คือ เพื่อหลีกเลี่ยง ป้องกัน ราศีธาตุ ให้โทษ พิจารณาจากหลัก 3 ประการ
- บุคคลที่เกี่ยวข้อง ทั้ง ส่วนตัว หรือ ส่วนรวม พิจารณาจากปีเกิด
- สถานที่ ทั้ง สถานที่เฉพาะ หรือ สาธารณะ พิจารณาจาก องศา หรือทิศทางของอาคาร
- กาลเวลา ปี เดือน วัน เวลา (ยาม) พิจารณาจากนักษัตรในช่วงเวลาที่จะดำเนินการ
ประโยชน์ของการดูฤกษ์ยาม
- เพื่อให้ชีวิตเป็นปกติสุข ไม่เกิดเรื่องร้ายแรงต่าง ๆ (ไม่ติดโทษภัยจาก อสูร-เรื่องเลวร้าย)
- ส่งผลในแง่ต่าง ๆ เช่น ได้ผลรวดเร็ว ได้ผลมาก ได้ผลระยะเวลายาวนาน
- ส่งผลดีโดยเน้นเฉพาะด้าน เช่น เกิดโชคลาภ หรือเกิดบารมี
- ประโยชน์แก่จิตใจ ทำให้เกิดความมั่นใจ ขอเพียงผู้ใช้ฤกษ์ อย่าถึงกับเชื่อมั่นคงว่า หากทำไม่ได้ตามฤกษ์นั้นๆ แล้วทุกอย่างจะล้มเหลว เพราะในความเป็นจริง เราสามารถดูฤกษ์ยามในเวลาอื่น มาทดแทนฤกษ์ยามที่เราไม่สามารถปฏิบัติตามนั้นได้
การหาฤกษ์ยามขั้นสูง ยังมีขบวนการขั้นตอนที่จะต้องพิจารณาอื่น ๆ อีก ผู้ให้ฤกษ์จำเป็นจะต้องศึกษาค้นคว้า ให้ละเอียดลึกซึ้ง เพื่อให้เกิดความเป็นสิริมงคล มีประสิทธิภาพ และ มีประสิทธิผล ต่อฤกษ์ดีที่สุด
คำสอนของพระพุทธเจ้าที่ตรัสไว้ว่า สัตว์ทั้งหลายประพฤติชอบในเวลาใด เวลานั้นชื่อว่าเป็น ฤกษ์ดี มงคลดี สว่างดี รุ่งดี ขณะดี ยามดี และบูชาดี เป็นต้น ซึ่งหมายความว่า เมื่อบุคคลประพฤติดีประพฤติชอบเวลาใด เวลานั้นแหละเป็นฤกษ์ดี มงคลดี สำหรับบุคคลนั้นแล้ว เพราะฉะนั้นการทำความดีจึงไม่ควรรอเวลา เพราะทำเมื่อไรก็เป็นความดีเมื่อนั้น
โย ทนฺธกาเล ทนฺเธติ ตรณีเย จ ตารเย
โยนิโสสํวิธาเนน สุขํ ปปฺโปติ ปณฺฑิโต
ผู้ใดช้าในกาลที่ควรช้า และ ด่วนในกาลที่ควรด่วน ผู้นั้นเป็นผู้ฉลาด
ย่อมประสบสุข เพราะจัดการโดยแยบคาย